Για τον ανίσχυρο, το «φιλότιμο» αποτελεί στην ουσία μια ευρεσιτεχνία επιβίωσης, μια σπονδή στη στρεβλή ιδέα του «πολυμήχανου Έλληνα».
Η έννοια του «φιλότιμου», όπως και η εξίσου απεχθής έννοια της «ελληνικής ψυχής», αποτελεί μια κατασκευή, που το ελληνικό κράτος και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του έχουν κατά κόρον εργαλειοποιήσει στους δύο αιώνες της ύπαρξής του.
Χτισμένη με τρόπο που να υπονοεί ότι αυτός που τη φέρει δεν περιορίζεται στατικά στο καθήκον του, αλλά προχωρά και παραπέρα εφόσον του το επιβάλει η συνείδησή του, η έννοιά αυτή, νομιμοποιώντας την απουσία ενός γενικού κανόνα συνύπαρξης που να βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, δηλαδή στην –διακηρυκτική έστω– ελευθερία του καθενός και ισότητα όλων, καταλήγει να υπενθυμίζει ότι το άτομο καλά θα κάνει να κάνει τα κουμάντα του και να μην περιμένει από καμία συλλογική λειτουργία να τον σώσει. Αποτελεί, δηλαδή, άρνηση της δυναμικής που δημιουργεί η κοινωνία ως σώμα και καλεί το άτομο να ξεπεράσει όπως μπορεί αυτή τη συλλογική αναπηρία.
Σε έναν κοινωνικό σχηματισμό δε ιδιαιτέρως ιεραρχικό και άνισο, όπως είναι ο ελληνικός (πολύ εγγύτερος σε αυτόν των ΗΠΑ παρά στον παραδοσιακό μεταπολεμικό ευρωπαϊκό), αυτή η έννοια καταλήγει να επιστρέφει στον πιο ισχυρό, ο οποίος την μοιράζει υπό μορφή ελεημοσύνης κατά βούληση και δημιουργώντας έτσι ισχυρές σχέσεις εξάρτησης. Σε μια κοινωνία με πρωτόγονο ανταγωνισμό και μηδαμινό κανονιστικό πλαίσιο, αυτός που τείνει να έχει περίσσευμα «φιλότιμου» είναι το πολύ μεγάλο κεφάλαιο και το κράτος, το οποίο το χρησιμοποιούν για να δομήσουν πελατειακές σχέσεις στην πληρότητά τους.
Την ίδια ώρα, για τον ανίσχυρο, το «φιλότιμο» αποτελεί στην ουσία μια ευρεσιτεχνία επιβίωσης, μια σπονδή στη στρεβλή ιδέα του «πολυμήχανου Έλληνα», που στο τέλος «θα βρει τον τρόπο» – μια συνθήκη κατεξοχήν ατομική και καθόλου συλλογική, η οποία προϋποθέτει την απουσία εμπιστοσύνης σε ό,τι ξεπερνά τον εαυτό μας.
Υπό αυτή την έννοια, είναι ακριβώς λόγω αυτής της ιδέας που εκατοντάδες χιλιάδες φιλότιμοι συμπολίτες μας δε φοράνε μάσκα ή τη φοράνε στο πηγούνι, αρνούμενοι να κοιτάξουν πέρα από τη μύτη τους και να δουν 700.000 νεκρούς στον πλανήτη. Το κάνουν, κατά κυριολεξία, «από φιλότιμο».
Το φιλότιμο είναι η κλειδωμένη γκαραζόπορτα της αλληλοβοήθειας. Να μην είστε φιλότιμοι. Να είστε σοσιαλιστές, με την αποφασιστική γνώση ότι η αμοιβαιότητα αποτελεί το κανονιστικό πλαίσιο για να ζούμε καλύτερα όλοι. Θα κάνουμε έτσι ένα άλμα δύο αιώνων.
(Δημοσιεύτηκε στο Facebook, την Πέμπτη 6 Αυγούστου 2020).
