Γεννημένη το 1926, η 78χρονη Ιζαμπέλ Ριβέρα Χερνάντεθ ζούσε στο διαμέρισμα της οδού Χοσέ ντελ Ιέρο από το 1965. Ο δρόμος διαπερνά το προάστιο Θιουδάδ Λινεάλ της Μαδρίτης, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Αρτούρο Σόρια ι Μάτα. Με τη «γραμμική πόλη» ο ισπανός πολεοδόμος είχε επιχειρήσει να αντικαταστήσει την παραδοσιακή ιδέα μιας πόλης με διάταξη κέντρου-περιφέρειας. Παρουσιάζοντας για πρώτη φορά τις ιδέες του το 1882 με μια σειρά άρθρων στην εφημερίδα «El Progresso», ο Σορία ι Μάτα πρότεινε μια πολεοδομική γραμμική διάταξη γύρω από έναν κεντρικό οδικό άξονα.

Πρόδρομος του μοντερνισμού, ο Σόρια ι Μάτα πίστευε ότι η ανάπτυξη μιας πόλης οφείλει να είναι αποτέλεσμα των αναγκών της μετακίνησης ανθρώπων και της μεταφοράς αντικειμένων και υπηρεσιών. Η πόλη του ακολουθεί σαν ταινία τη χάραξη ενός μέσου σταθερής τροχιάς, ενσωματώνοντας κατά μήκος της τα βασικά δίκτυα υποδομών, σε ένα ανοικτό και απεριόριστα επεκτεινόμενο σύστημα. Στο ουτοπικό όραμα του Σόρια ι Μάτα, μια γραμμική πόλη του μέλλοντος θα μπορούσε να ξεκινά από τις Βρυξέλλες και να φτάνει στο Πεκίνο. Στην ίδια ουτοπία, φτωχοί και πλούσιοι ζουν σε κοντινή απόσταση και μοιράζονται αρμονικά τα πλεονεκτήματα των υποδομών της πόλης και της υγιεινής ζωής της υπαίθρου. Όπως περιγράφουν τα εγχειρίδια αρχιτεκτονικής, πέρα από ένα σαφές όριο η γραμμική πόλη αφήνει άθικτη την ύπαιθρο, ενώ η ανάπτυξή της μπορεί να έχει την μορφή περιφερειακού δακτυλίου γύρω από μια υπάρχουσα πόλη. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια εικόνα της Μαδρίτης από το μέλλον.

Το πρώτο τμήμα της Θιουδάδ Λινεάλ ήταν έτοιμο το 1910. Όταν γεννήθηκε η Ιζαμπέλ, μιάμιση δεκαετία μετά, το όραμα της γραμμικής πόλης έφθινε. Όμως, ο θεωρητικός προβληματισμός παρέμενε έντονος ανάμεσα στους πολεοδόμους του Μεσοπολέμου, που έρχονταν αντιμέτωποι με το πρόβλημα της μαζικής συγκέντρωσης πληθυσμού και την κυκλοφοριακή έκρηξη. Η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων και των μεγάλων ιδεολογιών δεν άφησε εκτός την πολεοδομική θεωρία. Αν η Αθήνα ανακάλυψε τη Δημοκρατία με 100.000 κατοίκους, οι σύγχρονες μητροπόλεις με ένα και δέκα εκατομμύρια κατοίκους έπρεπε να βρουν τρόπο να την επανεφεύρουν. Όπως συμβαίνει με κάθε ουτοπία, η Θιουδάδ Λινεάλ θα ενσωματωνόταν στη φρανκική Μαδρίτη του 20ου αιώνα. Κι όπως θα έγραφε αργότερα ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, «επειδή η επιφάνεια της Γης είναι τρισδιάστατη, η δημιουργία και λειτουργία μιας γραμμικής πόλης είναι αδύνατη».

Άλλες ουτοπίες θα έκαναν την εμφάνισή τους στις μεγάλες μητροπόλεις του κόσμου. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, η Ιζαμπέλ Ριβέρα Χερνάντεθ θα συζήσει με τον διαζευγμένο αρχιτέκτονα Χουάν Μολίνα Μουνιόζ στο διαμέρισμα της οδού Χοσέ ντελ Ιέρο. Αν την περπατήσεις ανατολικά, συναντάς τον κεντρικό άξονα της οδού Αρτούρο Σόρια –ό,τι απέμεινε από το όραμά του διάσημου πολεοδόμου. Το ρεπορτάζ της ισπανικής «El Pais» γράφει ότι από την ώρα που ο αρχιτέκτων σύντροφος ανέλαβε τη διαχείριση της πολυκατοικίας, το ζευγάρι ήρθε σε σύγκρουση με τους γείτονες και σταδιακά απομονώθηκε. Όταν πέθανε ο άντρας της, η Χερνάντεθ χάθηκε κι απ’ τους λίγους συγγενείς της. Την τελευταία φορά που την είδε κάποιος ήταν τον Σεπτέμβριο του 2004. Οι αρχές εικάζουν ότι, αν είχε πεθάνει νωρίτερα, θα το ήξερε ο θυρωρός, ο οποίος, μέχρι να εγκατασταθεί τότε το νέο σύστημα ενδοεπικοινωνίας, εργαζόταν εκεί. Ένας από τους ελάχιστους που την αναζήτησαν ήταν ο διευθυντής της γειτονικής τράπεζας, ο οποίος απόρησε για το πώς γίνεται να πληρώνονται όλοι οι λογαριασμοί της πελάτισσάς του χωρίς να καταγράφονται καθημερινά έξοδα. Η νύφη της, με την οποία κατάφεραν κάποιοι να επικοινωνήσουν, πίστευε ότι η Ιζαμπέλ ζούσε σε γηροκομείο. Ο τελευταίος που τη θυμήθηκε ήταν μια ανιψιά της. Οι πυροσβέστες αναγκάστηκαν να μπουν από το μπαλκόνι, γιατί τα κλειδιά παρέμεναν πίσω απ’ την πόρτα. Βρήκαν την Ιζαμπέλ μουμιοποιημένη στη μπανιέρα. Είχε πεθάνει από φυσικά αίτια εδώ και μιάμιση δεκαετία. Η σύνταξή της εξακολουθούσε να μπαίνει στην τράπεζα κι έτσι οι λογαριασμοί της πληρώνονταν αυτόματα. Για τον Σορία ι Μάτα η ευθεία συμβόλιζε την τάξη, την τελειότητα και την οργάνωση. Δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι στο μέλλον της τρισδιάστατης παγκοσμιοποίησης η μετακίνηση των ανθρώπων δεν συνιστά ανάγκη, όσο τα χρήματα μπορούν να μεταφέρονται μόνα τους· μια δυστοπία, από λογαριασμό σε λογαριασμό, κατ’ ευθείαν.

(Δημοσιεύτηκε στα «Ενθέματα» της Αυγής, την Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2019).

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.